دستگاه گوارش : سفر غذا

چرا غذا نیاز به گوارش دارد؟

به علت بزرگ بودن مولکولهای مواد غذایی مانند کربوهیدراتها ، پروتئینها و لیپیدها (چربی ها ) نمی توانند از غشای سلول عبور کنند و باید شکسته شده و به مولکولهای کوچکتر تبدیل شوند این کار به وسیله دستگاه گوارش صورت می گیرد.

چرا دستگاه گوارش؟

برای اینکه قطعه های بزرگ غذا به ذرات کوچک تبدیل شوند و مولکولهای بزرگ به مولکولهای کوچک تبدیل شوند نیاز به دستگاه پیشرفته و کاملی است تا این کار را انجام دهد و از اجزای خاصیکه هر کدام وظیفه ی خاصی را انجام دهند تشکیل شده باشد . به این دستگاه ، دستگاه گوارش می گویند.

 

 

چهار مرحله اصلی تغذیه وکار گوارش

J1- بلع : فرو بردن غذا به داخل مری و از انجا به معده.

2- گوارش یا هضم.J3- جذب.J4- دفع مدفوع

انواع گوارش

1- گوارش فیزیکی : که در دهان و برای حل کردن و خرد کردن غذا صورت می گیرد . این کار به وسیله ی بزاق دهان ، دندانها صورت می گیرد.

2- گوارش شیمیایی : که برای شکستن مولکولهای بزرگ مواد غذایی و تبدیل انها به مولکولهای کوچک صورت می گیرد و این کاردر دهان به وسیله ی آنزیم آمیلاز بزاق ودر معدهبه وسیله ی اسید معده و آنزیمهای آن و در دوازده ( روده کوچک )به وسیله ی آنزیمهای آنصورت می گیرد.

اجزای دستگاه گوارش

1- لوله ی گوارش2- اندامهای جانبی

ساختمان لوله ی گوارش

لوله ی گوارش از داخل به خارج شامل لایه های مخاطی ، ماهیچه های حلقوی و طولی از نوع صاف و بافت پیوندی است

Jقسمتهای لوله ی گوارش

1- دهان2- حلق3- مری

4- معده5- روده ی باریک (کوچک )6- روده ی بزرگ

 

 

اندامهای جانبی دستگاه گوارش

1- غدد بزاقی2 – کبد3- دندانها

4- لوزالمعده یا پانکراس5- زبان

دهان

1 – حفره ی دهان

2-زبان

3- دندانها

4- غدد بزاقی

J1- حفره ی دهان

حفره ی دهان از بالا به کام یا سقف دهان که در انتها به زبان کوچک منتهی می شود . از دو طرف به لپها و از پایین به زبانو از جلو به لبها و از عقب به حلق ختم می شود

 

وظیفه ی لبها

1- جلوگیری از خروج غذا هنگام جویدن

2- کمک به صحبت کردن

3- تعیین دمای غذا4- زیبایی صورت

2-زبان

بیشتر زبان را ماهیچه تشکیل می دهد و وظیفه ی آن :

1- چشیدن مزه ی غذا

2- جابه جا کردن غذا در دهان برای جویدن

3-کمک به تکلم

 

دندان

اجزای دندان

1- تاج دندان : قسمتی از دندان که از لثه بیرون است و شامل دو قسمت است

Jالف- مینا . سخت ترین ماده ی بدن که 96 درصد انرا املاح اهکی و پروتئین اوسئین تشکیل می دهد

Jب- عاج . که 72 درصد انرا املاح آهکی و 28 درصد را مواد آلی دیگر تشکیل میدهد

2- ریشه . که شامل دو قسمت

Jالف- ساروج که 70 درصد انرا املاح آهکی و بقیه را پروتئین تشکیل می دهد –Jب- مغز شامل رگهای خونی و اعصاب است

نواع دندان از نظر سن

1- دندان شیری :که از 6 ماهگی تا 2 سالگی رشد می کنند و تعداد شان به 20 عدد میرسد و از 12 تا 20 سالگی می افتند

2- دندان دائمی :32 بوده واز 12 سالگی شروع به رشد کرده و تا پایان عمر ( در صورت مواظبت ) باقی می مانند

3- دندان عقل:کهاز 20تا 30 سالگی شروع به رشد می کند

 

راه های آسیب رسیدن به دندان

•1- مواد اسیدی مثل نوشابه ی گاز دارو ...

•2- مواد حاصل از فعالیت باکتریهای موجود در دهان

•3- مایعات داغمثل چای یا حتی غذای داغ

•4- مایعات یا مواد خیلی سرد مثل بستنی

•5- شکستن مواد سخت مثل پسته با دندان

•راه های مواظبت از دندان

•1- مسواک زدن

•2-استفاده از نخ دندان

•3- خوردن سبزیها و میوه های تازه مثل سیب درختی

•4- دهان شویه

•5-خوردن لبنیات خصوصا شیر

 

غدد بزاقی

بزاق که شامل 99/5 درصد آب و 0/5 مواد محلول در آب است

غدد بزاقی غددی برون ریز هستند

وظیفه ی آب :

1- حل کردن غذا برای چشیدن مزه ی آن

2- حل شدن مواد غذایی در آب خود باعث کوچک شدن مواد شده که هم باعث افزایش سطح تماس مواد واکنش دهنده شده و هم به گوارش فیزیکی غذا کمک می کند

3- با خیس خوردن غذا در آب و وجود ماده ی مخاطی در بزاق غذا راحت تر بلعیده می شود

آنزیمهای موجود در بزاق

1- آمیلاز : برای تجزیه ی پلی ساکاریدهایی مثل نشاسته

2- لیزوزیم : برای از بین بردن باکتریها و ضدعفونی کردن غذا

 

انواع غدد بزاقی

1- دو عدد غدد بناگوشی

2- دو عدد غدد تحت فکی

3- دو عدد غدد زیر زبانی

 

حلق

چهار راهی برای عبور غذا و هوااست بطوری که هوا از راه بینی به نای و غذا از راه دهان به مری منتقل می شود.

زبان کوچک انتهای کام نرم و اپیگلوت هنگام بلع به ترتیب راه بینی و نای را می بندند تا غذا وارد بینی و نای نشود

 

 

 

مری

مری لوله ای است که از حلق شروع شده و تا معده ادامه دارد

طول مری حدود 25 سانتیمتر است

مری دارای ساختمان حلقوی است

مری از دو سری ماهیچه ی طولی و حلقوی تشکیل شده است

مری دارای دو دریچه یا اسفنگتر که یکی در ابتداء ،و یکی در انتها به نام کاردیا ، که این دریچه از برگشت غذا به مری و دهان هنگام گوارش غذا در معده جلوگیری میکند

مری به علت داشتن حرکات دودی یا کرمی ، که بوسیله ی ماهیچه های حلقوی آن تولید می شود غذا را به طرف معده هدایت می کند

نکته ی مهم : حرکات دودی ( کرمی ) در تمام طول دستگاه گوارش وجود دارد اما سرعت آن در قسمتهای مختلف متفاوت است

 

معده= بزرگترین بخش لوله ی گوارش از نظر حجم و مهمترین بخش دستگاه گوارش

معده محل ذخیره ی غذای بلعیده شده و محل ادامه ی گوارشیا هضم غذا است

معده به کمکحرکت ماهیچه ها و شیره ی گوارشی خود در گوارش غذا دخالت دارد

معده روزانه حدود 2 لیتر اسید کلرید ریکHCl)) محلول و چندین آنزیم ترشح می کند

معده حجیم ترین قسمت لوله ی گوارش است

معده دارای سه نوعماهیچه است

دیواره ی معده دارای غدد ترشح کننده ی اسید و آنزیم است

 

 

انواع ماهیچه های معده

1- ماهیچه ی طولی که لایه ی بیرونی معده را تشکیل می دهد

2- ماهیچه عرضی که لایه ی میانی را تشکیل می دهد

3- ماهیچه ی مورب که لایه ی داخلی معده را تشکیل می دهد

نتیجه ی حرکات معده

1- مخلوط کردن غذا با شیره ی گوارشی معده جهت آسان و سریع کردن گوارش (هضم) شیمیایی غذا بلافاصله بعد از خودن غذا

2- حرکاتی که در حدود نیم ساعت پس از خوردن غذا شروع و موجب تحویلغذا از معده به روده ی کوچک می شود

 

دریچه های معده

1- دریچه ی بالایی یا ابتدائی به نام کاردیا که هنگام گوارش غذا از برگشت غذا به مری جلوگیری می کند

2- دریچه ی پایینی یا انتهایی یا پیلور که هنگام گوارش غدا از خروج غذا یا ورود آن به روده جلوگیری می کند

 

 

 

شیره یمعده عمدتا شامل

1 – اسید معده که اسید کلرید ریک نام دارد(HCl)

2- آنزیم پپسین3- گاسترین

4- فاکتور داخلی5- آنزیم لیپاز

6- موسین7- رنین

وظیفه ی اسید معده

1- با از بین بردن میکروبها به عمل ضد عفونی کردن غذا کمک می کند

2- فعال نمودن آنزیم پپسین( چون پپسین در محیط اسیدی فعال می شود

پپسین فعالHClپپسینوژن غیر فعال

3-اسیدی نمودن محیط داخلی معده در جهت فعالیت آنزیمها و در نتیجه به هضم سریع غذا کمک می کند

 

وظیفه یهر یک از اجزای شیره ی معده

1- آنزیم پپسین : مهمترین آنزیم معده که با اثر بر روی پروتئین ها این ترکیبات را به اجزای کوچکتری تجزیه می کند

2- گاسترین ماده ی محرک ترشح هیدروکلریدریک اسید و تا حدودی آنزیم های شیره ی معده است

3- فاکتور داخلیمعده که کار آن حفظ ویتامینB12است

4- آنزیم لیپاز :تجزیه کننده ی برخی چربی ها مانند چربی شیر به اسیدهای چرب و گلیسرول

5- موسین :لایه ای ضخیم و چسبنده (مخاطی)در سطح داخلی معده که سطح رامعدهلغزنده و از اثر اسید معده بر مخاط جلوگیری می کند

6- رنین :که در کودکی باعث تبدیل شیر به مایعی پنیر مانند می شود تا دیرتر از معده خارج شود تا کاملا هضم شود

 

نکته ها :
1- در پایان هضم معدی (گوارش شیمیایی و فیزیکی ) غذامبدل به ماده ای خمیری شکل بسیار ترش به نام کیموس معدی می شود
2- کربوهیدراتها زودتر و چربیها دیرتر از معده خارج می شوند چون دیر هضم ترند
3- کیموس معدی حاوی اب – املاح- ویتامینها- پروتئینهای کوچک که هنوز تجزیه نشده اند کربو هیدراتهای باقی مانده دست نخورده چربی های بدون تغییر و جسد باکتریها و سایر موجودات زنده ای که در اثر اسید معده کشته شده اند

 

 

 

روده ی کوچک = باریک

مکان اصلی گوارش شیمیایی و جذب غذا است

بیشترین عمل هضم و جذب مواد غذایی در روده ی کوچک انجام می شود

قطر آن 2/5 سانتیمتر و طول آن حدود 6/5 متر است

به 25 سانتیمتر ابتدای ان دوازدهه یا اثنی عشر می گویند

دیواره ی روده ی کوچک دارای سلولهایی است که آنزیم (مانند لیپاز ) ترشح می کنند

دوازدهه محل اتمام گوارش شیمیایی غذا است

به دوازدهه مجرایی وارد می شود که ترشحات صفرا و لوزالمعده را به درون دوازدهه میریزد

کبد

کبد اندامی بزرگ که در سمت راست حفره ی شکم و از دو لب چپ وراست تشکیل شده است

کبد بزرگترین غده ی بد ن است

کبد با جدا کردن ماده ای زرد رنگ به نام بیلیروبین از خون و مواد دیگری مثل آب – املاح-و چربیهایی مثل کلسترولانها را در کیسه ی صفرا ذخیره می کند

اگر کبد بیلیروبین را از خون نگیرد باعث بیمارییرقان می شود

هنگام ورود غذابه دوازدهه با انقباض کیسه ی صفرا ، صفرا به داخل دوازدهه ترشح می شود

کار صفرا : صفرا می تواند چربی ها را در خود حل کندیعنی انها را به مولکولهای چربی تبدیل کردهو با این کار به هضم چربی ها به کمک آنزیم لیپازکمک کند

وظیفه یا کار کبد

1- ترشح صفرا برای کمک به هضم چربی ها

2- تنظیم مواد غذایی جذب شده به وسیله ی روده ها . تمام مواد غذایی جذب شده به کمک روده ها بجز چربی ها از طریق بزرگ سیاه رک باب از کبد عبور می کنند و در انجا مواد غذاییشان مثل قند تنظیم و کنترل می شوند

3- کبد گلوکز جذب شده را تبدیل به گلیکوژن می کند

4- کبد گلوکزاضافه تر را تبدیل به چربی کردهو در نقاط مختلف بدن مانند شکم و پهلوها جمع (ذخیره ) می کند

 

لوز المعده از دو قسمت :

1- قسمت درون ریز (ترشح کننده ی هورمون انسولین از جزایر لانگرهانس 0000)

2- قسمت برون ریز : که مواد زیر را ترشح میکند

الف-ترشح کننده ی آنزیم های گوارشی مثل لیپاز برای گوارش چربی ها و آنزیم پروتئاز برای گوارش پروتئینها – کربوهیدراز تجزیه ی کربوهیدراتها – نوکلئاز برای تجزیه ی نوکلئو تیدها ی اسیدهای نوکلئیک ماننDNA,RNA

ب- ترشحات قلیایی مثل سدیم بی کربنات(NaHCO3برای خنثی کردن اسید معده تا به جدار( داخلی روده ی کوچک اسیب نرساند

 

 

 

 

 

وظیفه یروده ی کوچک

1- کامل کردن گوارش شیمیایی غذا به کمک آنزیمهایی که از سلولهای دیوارهی روده ی کوچک و غده ی پانکراس و صفرا ترشح میشود

2- جذب : حدود 90 درصد جذب بوسیله ی روده ی کوچک و بقیه یعنی 10 درصد باقی مانده بوسیله ی دهان و معده و روده ی بزرگ انجام می شود

ویژگی های روده ی کوچک

1- طول زیاد( 6 متری) ،سطح زیادی را برای جذب ایجاد می کند

2- در روده چین خوردگی های زیادی وجود دارد

3- بر روی سطح چین خوردگی ها پرزها ی کوچک و انگشت مانندیوجود دارند که دیواره ی انها از یک ردیف سلول پوشیده شده ،که باعث می شوند سطح روده بزرگتر شود

3- بر روی پرزها سلولهای دیواره ی پرز قرار دارند و بر روی انها نیز میکروپرزها یا ریز پرز قرار دارند

4- غده های دیواره ی روده یکوچک آنزیم ترشح می کنند

5-مجرایی ترشحات صفرا و پانکراس را به روده وارد می کند

نکته ها

1- حدود 90درصد جذب توسط روده ی کوچک صورت می گیرد

2- غده های دیواره روده ی کوچک روزانه حدود 2تا3 لیتر مایع حاوی آب و مخاط ترشح می کنند که این مایع زرد رنگ و شفاف است

3- پس از هضم کامل غذا در روده ی کوچک مواد قابل جذب در مایع زرد رنگ مخاطی حل می شوند تا به راحتی وارد خون شوند

4- دیواره روده ی کوچک از دو نوع ماهیچه ی طولی و حلقوی تشکیل شده است و در روده نیز حرکات دودی نیز وجود دارند اما سرعت انها کند تر است

5- هضم شیمایی در روده ی کوچک به کمک حرکات دودی و بعلت فعالیت غده ی پانکراس و کبد و سلولهای دیواره ی روده یکوچک است

6- وجود چینها و پرزها و ریزپرزها باعث افزایش سطح روده ی کوچک برای جذب می شود

7- در هر پرز ،رگهای خونی ، و لنفی برای جذب مواد غذایی و جود دارد

 

نکته

مدت گوارش غذا بستگی به نوع غذا دارد یعنیکربوهیراتها زودتر و لیپیدها دیرترگوارش میابند

موادی که گوارش انها تمام شده باید جذب شوند یعنی از روده وارد خون یا رگ لنفی شوند

بیشتر مواد در روده ی کوچک جذب می شوند

تمام مونوساکاریدها و امینو اسیدها ، بعضی ویتامینها ،از روده ی کوچک مستقیما چذب مویرگهای خونی می شوند و لیپیدها ( اسید چرب و گلیسرول ) جذب مویرگ لنفی می شوند

از دیواره ی روده ی کوچک هورمونی ترشح می شود که باعث تنظیم ترشحات غده ی لوزالمعدهو صفرا و معده می شود

 

 

 

 

روده ی بزرگ

1- قطر 6/5 سانتیمتر

2- طول 1/5 متر

3- دارای عضلات طولی و حلقوی یا عرضی

4- وظیفه اصلی روده ی بزرگ کامل کردن جذب – تولید مدفوع و خارج کردن مدفوع از دستگاه گوارش است

5- بوسیله ی باکتریهایموجود در روده آب و انواع ویتامینKوBهمچنین گازهایی مثل هیدروژن – متان – سولفید (SO2)که در اثر عمل تجزیه ی باکتریهاروی غذا تولید می شوند

6 – در روده ی بزرگ بیشتر آبتمام مواد معدنی ( املاح ) و تمام ویتامینهاجذب خون می شوند

 

 

 

بیماریهای دستگاه گوارش

1- اسهال : که در اثر افزایش سرعت حرکات کرمی شکل روده ی بزرگ ایجاد می شودو در آن مقدار زیادی از آببدن از دست میرود و اگر ادامه پیدا کند و یا درمان نشود خطر ناک است

2- یبوست :که در اثر کند شدن حرکات کرمی شکل روده ی بزرگ ایجاد می شود و اگر درمان نشود باعث عاضه ی بواسییر می شود

3-آپاندیسیت : عفونت زائده ی آپاندیس در اثر عفونت های میکروبی ایجاد می شود و فقط با جراحی درمان می شود

4- زخم معده : در اثر از بین رفتن پرزها و مخاط معده ایجاد می شود و باید زود درمان شود زیرا ایجاد سرطان معده می شود

5- سنگ کیسه ی صفرا

نکته

وسعت جذب روده حدود 250 متر است

عوارض برداشت کیسه ی صفرارژیم غذایی کم جربی است

 

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: علوم، ،
:: برچسب‌ها: هفتم,